Het gezin van Hartog en Keetje van Dam woonde een korte periode aan de Paterswoldseweg op nummer 8A. Hun leven vol adreswisselingen speelt zich af in de steden Groningen en Leeuwarden.
Hartog Benjamin is op 28-2-1891 in Groningen geboren als tweede kind van Benjamin Willem van Dam en Elizabeth Marcus (ook beide geboren Groningers). Dit gezin groeide uit tot 10 kinderen en woonde in de Joodse buurt van de stad (Nieuwstad 10 (1900), Schoolholm 13 en 15 (1914-1933)).
Keetje Swartenberg komt ter wereld in Assen op 18-3-1889. Ze is de één na jongste in het gezin van Salomon Swartenberg en Heintje Koekkoek dat uit zeven kinderen bestaat.
Keetje vertrekt in 1906 naar Groningen en behaalt verschillende onderwijsaktes. Het stel heeft elkaar ongetwijfeld in Groningen ontmoet, maar bij de verlovingsadvertentie in het Nieuw Israëlitisch Weekblad van 23 mei 1919 staat nog het ouderlijk huisadres (haar moeder is al in 1907 overleden) van Keetje in Assen vermeld.
Op 30 december 1920 trouwen ze in Groningen, Keetje is dan lerares fröbelschool, Hartog is stoffeerder. Volgens de Groninger adresboeken gaan ze wonen op het adres waar Keetje al onderhuurde, Folkingestraat 17A.
In april 1922 verhuizen Hartog en Keetje naar Huizum vlakbij Leeuwarden. Ze wonen daar op verschillende adressen en krijgen er twee dochters (Elizabeth Henriette en Henny Rozetta). In november 1926 gaan ze naar Leeuwarden en wonen daar achtereenvolgens op de adressen Uniabuurt 10, Over de kelders 14 (Hartog heeft daar korte tijd een winkel in meubelen) en tot slot aan de H. Sacramentstraat 22 (hierbij staat vermeld inwonend bij M. Marcus). Ze krijgen er nog twee dochters bij (Henriette Hendrina en Rozetta Carolina) waarvan de jongste in 1932 al na 1 dag overlijdt. In 1933 keren ze terug naar Groningen, mogelijk vanwege het overlijden van Benjamin Willem van Dam, de vader van Hartog Benjamin.
In Groningen woont het gezin op verschillende adressen in de stad samen met de moeder van Hartog Benjamin en ook zijn broer Aron Benjamin (behanger en stoffeerder).
Via Nassauplein 2, Steentilstraat 11 (hier is de mooie gezinsfoto waarschijnlijk gemaakt) en Brandenburgerstraat 9 (waar moeder Elizabeth van Dam-Marcus in 1939 overlijdt) komen ze op 3 mei 1940 aan de Paterswoldseweg in het bovenhuis nummer 8A te wonen (het bovenhuis links naast de boom op onderstaande foto). Ook een zus van Keetje, Mietje Swartenberg, komt in juli van dat jaar hier bij inwonen.
In maart 1941 verhuist eerst zus Mietje naar de Praediniussingel 51A en vandaar naar een andere zus (Carolina) in Enschede. Volgens haar Arolsen persoonskaart wordt Mietje vandaar op 27-4-1943 op transport gesteld naar Sobibor waar ze vrijwel direct na aankomst op 30 april 1943 is omgebracht. Ze was toen 58 jaar.
Het gezin van Dam verkast met broer Aron Benjamin in mei 1941 naar het Gedempte Kattendiep 3.
Begin 1942 gaat Aron Benjamin vandaar naar het Israëlitisch Gasthuis aan de Schoolholm 26 (hij is dan 50 jaar). De woningkaart van het gasthuis geeft voor Aron Benjamin 17 maart 1943 als vertrekdatum. Zijn Arolsen persoonskaart geeft echter aan dat hij al in mei 1942 naar Westerbork is weggevoerd en na enkele maanden in oktober op transport gaat naar Auschwitz. De achteraf opgemaakte overlijdensakte geeft als datum van zijn overlijden 28 februari 1943, 50 jaar oud.
De woningkaart van Gedempte Kattendiep 3 meldt dat Hartog Benjamin op 17 maart 1943 “naar Duitschland” gaat, vermoedelijk gaat dan het hele gezin op transport. Van de oudste dochter Elizabeth Henriette staat als vertrekdatum 13 april genoteerd.
Op de Arolsen persoonskaarten (van vader Hartog Benjamin is geen registratiekaart gevonden) is genoteerd dat het gezin vanuit Westerbork op 16 oktober 1943 op transport is gezet naar Auschwitz en volgens de achteraf opgemaakte overlijdensakten worden ze daar allen direct na aankomst op 19 oktober 1943 omgebracht. Hartog Benjamin van Dam was 51 jaar, zijn vrouw Keetje Swartenberg 53 jaar, hun dochters Elizabeth Henriette 18 jaar, Henny Rozetta 17 jaar, Henriëtte Hendrina 14 jaar.
Dit verhaal is ook gepubliceerd in de Facebookgroep https://www.facebook.com/groups/joodsezeeheldenbuurtgroningen/
Bronnen:
- boek ‘Terug van Weggeweest’, auteur Johan van Gelder
- website https://www.joodsmonument.nl/
- website https://arolsen-archives.org/en/
- website www.archieven.nl (Groninger Archieven, Tresoar)
- website www.delpher.nl (digitale kranten)
#buurthistorie
